Toàn Tập Về Hợp Đồng Kỳ Hạn - Từ Khái Niệm, Phân Loại Đến Rủi Ro Thực Tế

Bạn có bao giờ tự hỏi làm thế nào các nhà đầu tư bảo vệ mình khỏi những biến động giá cả trong tương lai? Một trong những công cụ mạnh mẽ và đơn giản giúp họ làm điều này chính là hợp đồng kỳ hạn. Vậy hợp đồng kỳ hạn là gì? Làm sao để sử dụng nó trong chiến lược đầu tư và phòng ngừa rủi ro? Tất cả những điều bạn cần biết sẽ có trong bài viết này, cùng khám phá ngay!

Hợp đồng kỳ hạn là gì?

Hợp đồng kỳ hạn (Forward Contract) là một thỏa thuận giữa hai bên – người mua và người bán – nhằm thực hiện giao dịch mua hoặc bán một loại tài sản tại một thời điểm xác định trong tương lai với mức giá đã được thỏa thuận từ trước. Đây là công cụ tài chính thường được sử dụng để phòng ngừa rủi ro biến động giá cả hoặc lãi suất trong tương lai. Ngoài chức năng phòng ngừa rủi ro, hợp đồng kỳ hạn cũng có thể được dùng cho mục đích đầu cơ, giúp nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận dựa trên dự đoán biến động giá của tài sản cơ sở.

Các loại hợp đồng kỳ hạn phổ biến hiện nay

Hiện nay, hợp đồng kỳ hạn được phân loại dựa trên tài sản cơ sở hoặc mục đích giao dịch cụ thể, bao gồm:

• Hợp đồng kỳ hạn dựa trên cổ phiếu: Là thỏa thuận mua bán cổ phiếu trong tương lai với mức giá được xác định trước.
• Hợp đồng kỳ hạn trái phiếu: Loại hợp đồng mà tài sản cơ sở là trái phiếu, thường được dùng để phòng ngừa rủi ro lãi suất.
• Hợp đồng kỳ hạn hàng hóa: Áp dụng cho các mặt hàng thực như nông sản, năng lượng (gạo, cà phê, dầu thô...), cho phép doanh nghiệp bảo vệ mình trước biến động giá hàng hóa.
• Hợp đồng kỳ hạn tiền tệ: Là sự cam kết giữa hai bên về việc trao đổi một lượng ngoại tệ xác định theo tỷ giá đã thỏa thuận, vào một thời điểm xác định trong tương lai.
• Hợp đồng kỳ hạn theo lãi suất: Cả hai bên đồng ý áp dụng một mức lãi suất cố định vào ngày thanh toán được ấn định trước.
• Hợp đồng kỳ hạn thanh toán tiền mặt: Thay vì giao nhận tài sản thực, các bên chỉ thực hiện thanh toán phần chênh lệch giá bằng tiền mặt vào ngày đáo hạn.

Tại Việt Nam, loại hình phổ biến nhất là hợp đồng kỳ hạn ngoại hối, chủ yếu được sử dụng bởi các ngân hàng thương mại và doanh nghiệp xuất nhập khẩu nhằm quản lý rủi ro tỷ giá.

Đặc điểm của hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn là công cụ tài chính linh hoạt, thường được dùng để phòng ngừa rủi ro về giá trong tương lai. Cùng khám phá những đặc điểm nổi bật giúp loại hợp đồng này trở nên phổ biến trong nhiều lĩnh vực giao dịch.

• Là hợp đồng phái sinh tùy chỉnh: Hợp đồng kỳ hạn là thỏa thuận riêng biệt giữa hai bên về việc mua hoặc bán một loại tài sản vào một thời điểm xác định trong tương lai với mức giá đã được thống nhất trước.
• Linh hoạt theo nhu cầu: Các điều khoản trong hợp đồng có thể được điều chỉnh để phù hợp với loại tài sản, khối lượng giao dịch và thời gian giao hàng cụ thể theo nhu cầu của hai bên.
• Không giao dịch qua sàn tập trung: Hợp đồng kỳ hạn hoạt động trên thị trường phi tập trung (OTC), tức là không niêm yết trên sàn giao dịch tập trung như hợp đồng tương lai. 
• Công cụ phòng ngừa rủi ro: Thường được sử dụng bởi các nhà sản xuất và người tiêu dùng, đặc biệt trong lĩnh vực nông sản và hàng hóa, để giảm thiểu rủi ro biến động giá.
• Rủi ro thanh toán và vỡ nợ cao hơn: Do không được đánh dấu theo giá thị trường hàng ngày (mark-to-market) và không có bên trung gian đảm bảo, hợp đồng kỳ hạn tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn về việc không hoàn thành nghĩa vụ hợp đồng so với các công cụ phái sinh khác.

Tính linh hoạt của hợp đồng kỳ hạn

Khác với hợp đồng tương lai tiêu chuẩn, hợp đồng kỳ hạn cho phép các bên linh hoạt tùy chỉnh theo loại hàng hóa, khối lượng và thời điểm giao nhận. Tài sản cơ sở trong hợp đồng có thể là nông sản, kim loại quý, khí đốt tự nhiên, dầu mỏ hay thậm chí là gia cầm. Việc thanh toán có thể được thực hiện bằng tiền mặt hoặc giao hàng thực tế.

Vì không được giao dịch trên sàn tập trung, hợp đồng kỳ hạn thuộc loại công cụ phi tập trung (OTC). Điều này giúp dễ dàng điều chỉnh điều khoản theo nhu cầu, nhưng đồng thời cũng khiến hợp đồng tiềm ẩn rủi ro vỡ nợ cao hơn do không có tổ chức trung gian đảm bảo.

Lưu ý quan trọng: Do đặc điểm rủi ro cao và không có cơ chế bù trừ tập trung, hợp đồng kỳ hạn không phổ biến với nhà đầu tư cá nhân như hợp đồng tương lai.

Các yếu tố cấu thành hợp đồng kỳ hạn

Một hợp đồng kỳ hạn được thiết lập dựa trên một số yếu tố cơ bản, đảm bảo thỏa thuận giữa hai bên được xác định rõ ràng và có thể thực hiện trong tương lai:

• Tài sản cơ sở: Đây là đối tượng của hợp đồng, có thể là tài sản hữu hình như lúa gạo, cà phê, cao su…, hoặc tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, ngoại tệ... Việc xác định rõ loại tài sản giúp hai bên có cơ sở định giá và giao nhận.
• Chủ thể tham gia hợp đồng:
  • Bên mua: Là người cam kết sẽ mua tài sản vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá đã thỏa thuận.
  • Bên bán: Là người đồng ý bán tài sản đó vào đúng thời điểm theo hợp đồng với giá đã định.
• Thời điểm thanh toán (ngày đáo hạn): Là ngày mà hai bên sẽ thực hiện nghĩa vụ giao nhận và thanh toán tài sản. Đây là kỳ hạn cụ thể mà hợp đồng hướng đến.
• Giá kỳ hạn: Là mức giá được xác định và thống nhất tại thời điểm ký hợp đồng, nhưng sẽ được áp dụng tại thời điểm thực hiện trong tương lai. Mức giá này thường được tính toán dựa trên giá giao ngay cộng với yếu tố lãi suất thị trường hoặc chi phí lưu trữ, vận chuyển...

Ví dụ minh họa:

Ngày 10/6/2023, ông A và ông B ký hợp đồng kỳ hạn 3 tháng:

Ông A (bên mua) đồng ý mua 20 tấn gạo từ ông B (bên bán)

Mức giá ấn định: 20.000 VND/kg

Ngày đáo hạn: 10/9/2023

Rủi ro của hợp đồng kỳ hạn

Mặc dù hợp đồng kỳ hạn là công cụ quan trọng giúp các doanh nghiệp lớn trên thế giới phòng ngừa rủi ro tỷ giá và lãi suất, nhưng bản chất phi chuẩn hóa và giao dịch phi tập trung (OTC) của loại hợp đồng này cũng tiềm ẩn không ít rủi ro đáng lưu ý:

• Thiếu minh bạch và khó ước lượng quy mô thị trường: Vì chi tiết hợp đồng kỳ hạn chỉ được biết giữa hai bên tham gia, không công khai rộng rãi như hợp đồng tương lai, nên rất khó xác định chính xác quy mô thị trường này. Điều này dẫn đến việc khó đánh giá tổng thể mức độ rủi ro hệ thống trong trường hợp xảy ra biến động lớn.
• Rủi ro dây chuyền khi có vỡ nợ: Do không được giám sát bởi một sàn giao dịch trung tâm, thị trường hợp đồng kỳ hạn có thể dễ bị ảnh hưởng nếu một bên mất khả năng thanh toán. Trong trường hợp xấu nhất, điều này có thể kéo theo một chuỗi vỡ nợ, đặc biệt nếu bên đối tác là tổ chức tài chính lớn.
• Không đánh dấu theo giá thị trường (mark-to-market): Khác với hợp đồng tương lai được điều chỉnh theo giá thị trường hằng ngày, hợp đồng kỳ hạn chỉ được thanh toán một lần vào ngày đáo hạn. Điều này tạo ra rủi ro lớn nếu giá kỳ hạn đã thỏa thuận khác xa so với giá giao ngay tại thời điểm thanh toán. Trong trường hợp này, bên còn lại – thường là tổ chức tài chính – sẽ phải gánh rủi ro lớn hơn nếu đối tác không thể hoặc không muốn thực hiện nghĩa vụ.

Chính vì vậy, dù là công cụ phòng ngừa hiệu quả, hợp đồng kỳ hạn đòi hỏi các bên tham gia phải có khả năng đánh giá và quản trị rủi ro tốt, đặc biệt là trong khâu lựa chọn đối tác ký kết.

Để giảm thiểu rủi ro khi sử dụng Forward Contract, các doanh nghiệp nên ưu tiên ký hợp đồng với đối tác uy tín như ngân hàng thương mại lớn, xem xét yêu cầu ký quỹ để tăng tính cam kết, hoặc sử dụng hợp đồng bù trừ (nếu khả dụng) nhằm đảm bảo nghĩa vụ được thực hiện đầy đủ ngay cả khi có biến động thị trường.

So sánh hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai

Dù cùng là công cụ phái sinh giúp quản lý rủi ro và đầu cơ trên thị trường tài chính, hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai lại có nhiều điểm khác biệt quan trọng về cách thức giao dịch, mức độ linh hoạt và khả năng kiểm soát rủi ro. Để hiểu rõ hơn và lựa chọn công cụ phù hợp với mục tiêu của mình, bạn hãy cùng mình khám phá bảng so sánh chi tiết dưới đây nhé!

Kết luận

Hợp đồng kỳ hạn không chỉ đơn thuần là một thỏa thuận mua bán trong tương lai, mà còn là công cụ đắc lực giúp doanh nghiệp và nhà đầu tư chủ động kiểm soát rủi ro, ổn định dòng tiền trước những biến động khó lường của thị trường. Tuy nhiên, đi kèm với lợi ích là những rủi ro tiềm ẩn đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc và lựa chọn đối tác cẩn trọng. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ ràng hơn về hợp đồng kỳ hạn là gì? và cân nhắc áp dụng chúng một cách thông minh trong các chiến lược tài chính.